سوره عبس

سورهٔ قرآن

عبس
دسته‌بندی	مکی
اطلاعات آماری
شمارهٔ نزول	۲۴
جزء	۳۰
شمار آیه‌ها	۴۲
شمار واژه‌ها	۱۳۳
شمار حرف‌ها	۵۳۳
متن سوره
ترجمهٔ فارسی
نازعات نازعات	تکویر تکویر

سوره عبس هشتادمین سوره قرآن در ترتیب مصحف کنونی و بیست و چهارمین سوره از نظر ترتیب نزول است که پیش از سوره قدر و پس از سوره نجم نازل شده است. ۴۲ آیه، ۱۳۳ کلمه و ۵۳۳ حرف دارد. بنابه گزارش تمامی منابع اسلامی از سوره‌های مکی قرآن است. موضوع آیات ده‌گانه ابتدایی سوره، عتاب و سرزنش پروردگار نسبت به کسی است که فرد یا افراد ثروتمند جامعه را بر فرد نابینای فقیر ترجیح و مقدم می‌دارد. طبق نقل مشهور در شأن نزول سوره، مخاطب آیات پیامبر اسلام بوده است؛ اما تعدادی از علمای شیعه بر این عقیده‌اند که منظور شخص پیامبر نیست. از جمله اینکه عبوس بودن، مشغول شدن به ثروتمندان و غفلت از فقرا که در آیات ذکر شده است؛ از اخلاق انبیا بخصوص پیامبر اسلام نمی‌باشد.

نام‌ها

این سوره با فعل ماضی «عَبَسَ» به معنی (چهره درهم کشید) آغاز می‌شود؛ به همین جهت به این اسم، نام‌گذاری شده است. «اعمی» و «سَفَرة» نام‌های دیگر سوره هستند که به ترتیب در آیه ۲ و ۱۵ سوره قرار دارند. معنای «اعمی» نابینا می‌باشد که به داستان نابینای فقیری اشاره دارد که در کنار فرد ثروتمند مغروری نشست و مورد تحقیر او قرار گرفت. «سَفَره» (جمع سفیر) به معنای فرستادگان است که منظور از آن در اینجا فرشتگان وحی الهی هستند.

محتوا و ساختار

موضوع و محور اصلی سوره عبس معاد و حیات پس از مرگ است و محتوای آن شامل پنج موضوع می‌شود: عتاب و سرزنش هر کس که ثروتمندان را بر مؤمنان فقیر و تهیدست مقدم بدارد، بیان جایگاه ارزشمند و والای قرآن، اشاره به کفران و ناسپاسی انسان در برابر نعمت‌های الهی، برشمردن مواهب پروردگار به انسان‌ها و اشاره به نمونه‌هایی از قدرت خداوند در آسمان‌ها و زمین که به عنوان دلیلی برای اثبات امکان معاد به کافران و مشرکان بیان شده است، توصیف بخش‌هایی از حوادث قیامت و سرانجام مؤمنان و کافران در آن روز.

شأن نزول و ترتیب

به گزارش فرهنگ‌نامه علوم قرآن، سوره عبس، هشتادمین سوره قرآن است. این سوره را در ترتیب نزول، بیست و چهارمین سوره نازل شده بر پیامبر اسلام دانسته‌اند که پس از سوره نجم و پیش از سوره قدر نازل شد. این سوره را مکی دانسته‌اند. در سوره عبس، یک آیه (آیه ۱۲) منسوخ گزارش کرده‌اند. به گزارش مکارم شیرازی از مفسران شیعی، موضوع آیات ده‌گانه ابتدایی سوره، عتاب و سرزنش پروردگار نسبت به کسی است که فرد یا افراد ثروتمند جامعه را بر فرد نابینای فقیر ترجیح و مقدم می‌دارد. بر اساس نقل مشهور، مخاطب آیات پیامبر اسلام بوده و ماجرای آن چنین نقل شده است که گروهی از بزرگان قریش در نزد محمد بودند و او نیز در حال تبلیغ و دعوت به دین اسلام بود که فرد نابینایی به نام «عبدالله بن ام مکتوم» وارد مجلس شد و چون چشمانش نمی‌دید؛ با اصرار از محمد می‌خواست که برای او آیات قرآن را بخواند. اصرار او به حدی رسید که سخن محمد را قطع کرد و آثار نارضایتی و ناراحتی بر چهره‌اش آشکار شد و از او روی گرداند. در این وقت بود که ده آیه اول سوره نازل شد. شأن نزول دیگر این سوره بنابه گفته صاحب مجمع البیان، بر اساس نقل جعفر صادق امام ششم شیعیان، اینطور است که این آیات دربارهٔ مردی از بنی امیه نازل شد. او که در حضور محمد نشسته بود، با ورود ابن ام مکتوم قیافه‌اش را در هم کشید. چون او را با سر و وضع تمیزی ندید، لباس خود را جمع کرد. چهره خود را عبوس نمود و رویش را از او گردانید. خداوند نیز با نزول این آیات، عملش را توبیخ نمود. تعدادی از علمای شیعه در مورد شأن نزول اول، معتقدند که منظور شخص پیامبر نیست. از جمله اینکه عبوس بودن، مشغول شدن به ثروتمندان و غفلت از فقرا که در آیات ذکر شده است؛ از اخلاق انبیا بخصوص پیامبر اسلام نمی‌باشد.

فضیلت سوره

بنابه نقل روایتی از پیامبر اسلام، قرائت کننده سوره عبس، در قیامت با سیمایی متبسم و خندان محشور خواهد شد.

پانویس

منابع

• دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۹۰). «سوره عبس». فرهنگنامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
• مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب اسلامیه.