محکم و متشابه

بحث آیات محکم و متشابه از ابتدای نزول قرآن مورد توجه مفسران بوده، چرا که خود قرآن از آن در آیه ۷ سوره آل‌عمران یاد کرده است:  هُوَ الَّذِی أَنزَلَ عَلَیْکَ الْکِتَابَ مِنْهُ ءَایَاتٌ محّْکَمَاتٌ هُنَّ أُمُّ الْکِتَابِ وَ أُخَرُ مُتَشَابِهَات…   (ترجمه: قسمتی از آن، آیات محکم است که اساس این کتاب بوده و قسمتی دیگر متشابه). محکم از «حکم، أحکم» به معنای «أتقن» است که اسم مفعول باب افعال بوده و به معنای متقن و ممنوع از فساد و اخلال است. متشابه نیز از ریشه «شبه» به معنی «مثل» است که اسم فاعل باب تفاعل است و به معنای چیزی است که شباهت به دیگری دارد.

در احادیث شیعه

اصل وجود محکم و متشابه در قرآن، روایتی از جعفر صادق به نقل از پیامبر اسلام چنین آمده است: «مَنْ عَمِلَ بِالْمَقَایِیسِ فَقَدْ هَلَکَ وَ أَهْلَکَ وَ مَنْ أَفْتَی النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ هُوَ لَا یَعْلَمُ النَّاسِخَ مِنَ الْمَنْسُوخِ وَ الْمُحْکَمَ مِنَ الْمُتَشَابِهِ فَقَدْ هَلَکَ وَ أَهْلَکَ» «هرکس به قیاس عمل کند هم خود را هلاک کرده و هم دیگران را و کسی که بدون علم فتوا دهد، [یعنی] ناسخ را از منسوخ و محکم را از متشابه تشخیص نمی‌دهد، خود و دیگران را هلاک می‌کند.»

پانویس

منابع

• فاکر میبدی، محمد (۱۳۸۷). «هستی و چیستی محکم و متشابه». نشریه تحقیقات علوم قرآن و حدیث (۹).