سوره فتح

سورهٔ قرآن

فتح
دسته‌بندی	مدنی
اطلاعات آماری
شمارهٔ نزول	۱۱۱
جزء	۲۶
شمار آیه‌ها	۲۹
شمار واژه‌ها	۵۶۰
شمار حرف‌ها	۲۵۰۹
متن سوره
ترجمهٔ فارسی
محمد محمد	حجرات حجرات

سوره فتح چهل و هشتمین سوره قرآن بر اساس ترتیب کنونی مصحف است. ۲۹ آیه دارد و به اجماع مفسران از سوره‌هایی است که پس از هجرت و در مدینه نازل شده است. بنابه نقل مشهور، از نظر ترتیب نزول، یکصد و یازدهمین سوره گفته شده که زمان نزول آن پیش از سوره مائده و پس از سوره جمعه بوده است. «فتح» نامی برگرفته از آیه نخست سوره است و از نظر کمیت از سوره‌های مثانی قرآن می‌باشد. هیچ یک از آیاتش منسوخ نیست؛ اما آیه ناسخ در آن وجود دارد.

نام‌گذاری

به گزارش فرهنگ‌نامه علوم قرآن، «فتح» تنها نامی است که برای سوره عنوان شده است. دلیل نام‌گذاری نیز به جهت آغاز سوره با این عبارت است: «انّا فَتَحنا لَکَ فَتحاً مُبیناً» که وعده و نوید یک پیروزی آشکار را برای مسلمانان در آیاتش بیان می‌کند.

شأن نزول و ترتیب

محل نزول سوره در مدینه بوده است و فرهنگ‌نامه علوم قرآن، درباره شأن نزول آن چنین آورده است: «در آیه نخست سوره از فتح بزرگی برای پیامبر اسلام و مسلمانان سخن به میان آمده است. فتحی که در «صلح حدیبیه» و در سال ۶ هجرت اتفاق افتاد. پیامبر به همراه ۱۴۰۰ نفر به نبرد مشرکان رفت و درحالیکه امیدی به پیروزی و بازگشت با سلامتی‌شان نبود؛ با بستن قرارداد صلح ده ساله و بدون درگیری با دشمن به مدینه برگشتند. این قرارداد آتش‌بس، پیروزی‌ها و دستاوردهای زیادی برای مسلمانان و محمد داشت. از جمله: فتح خیبر در سال ۷ هجرت، فتح مکه در سال ۸ هجرت و مسلمان شدن تعداد کثیری از مشرکان در این سال‌ها. لذا این «فتح مبین» موجب مشهور شدن این سوره نیز به این نام گردید.»

محتوا و ساختار

بنابه گزارش فرهنگ‌نامه علوم قرآن، تعداد آیات سوره ۲۹ آیه است و ۵۶۰ کلمه و ۲۴۳۸ یا ۲۵۰۹ حرف دارد. این سوره مدنی در ترتیب نزول یکصد و یازدهمین و در مصحف کنونی چهل و هشتمین سوره قرآن است که پیش از سوره مائده و پس از سوره جمعه در سال ششم هجرت هنگام بازگشت از «صلح حدیبیه» نازل شد. هدف اصلی سوره، بیان منتی است از جانب خداوند بر پیامبرش که فتح بزرگی را نصیب وی کرده است. همچنین منتی است بر مومنان همراه پیامبر که آنان را در این سوره ستایش و مدح فراوانی کرده و به همه کسانی که ایمان آورده و عمل صالح انجام می‌دهند؛ وعده به احسان و نیکویی می‌دهد. درباره شأن نزول سوره گفته شده که در این سوره به پیروزی و فتحی که در «صلح حدیبیه» برای پیامبر و مسلمانان حاصل شد؛ اشاره شده است. درباره مصداق این فتح نظرات مختلفی در میان مفسران وجود دارد. بنابه مشهورترین نظریه منظور از این فتح «صلح حدیبیه» بوده اما برخی از مفسران مراد از آن را «فتح خیبر» یا «فتح مکه» یا «پیروزی سپاه اسلام در همه جنگ‌ها» دانسته‌اند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت موضوعاتی که در این سوره مطرح شده عبارتند از: بشارت به «فتح مکه»، حوادث جریان «صلح حدیبیه» و «بیعت رضوان»، اشاره به کارشکنی‌های منافقان و بیان اوصاف ممتاز و ویژه پیروان دین اسلام.

پانویس

منابع

• دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۹۰). «سوره فتح». فرهنگنامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.