سوره فاتحه
| فاتحه آغازگر و گشایندهٔ قرآن | |||||
|---|---|---|---|---|---|
 | |||||
| دسته‌بندی | مکی | ||||
| نام‌های دیگر | حمد ام‌القرآن ام‌الکتاب کنز سبع من المثانی | ||||
| اطلاعات آماری | |||||
| شمارهٔ نزول | ۵ | ||||
| جزء | ۱ | ||||
| حزب | ۱ | ||||
| شمار آیه‌ها | ۷ | ||||
| شمار واژه‌ها | ۲۹ | ||||
| شمار حرف‌ها | ۱۴۳ | ||||
| متن سوره | |||||
 | |||||
|
|
|
||||
سوره فاتحه (به معنای گشاینده) یا حمد نخستین سوره در ترتیب فعلی سوره‌های قرآن است. این سوره که به ام‌الکتاب نیز ملقب است، هفت آیه و در جزء یک قرار دارد. چون در این سوره، خدا، حمد و ثنا شده، این سوره حمد خوانده شده است. به گفته منابع اسلامی، سوره فاتحه از سوره‌های مکی است. سورهٔ فاتحه در نمازهای واجب و مستحب مسلمانان خوانده می‌شود و محتوای اصلی آن، توحید و سپاس خداوند است. قرآن‌شناسان چند نظریه مختلف دربارهٔ این سوره ابراز کرده‌اند؛ از جمله اینکه در واقع بخشی از خودِ قرآن و یکی از سوره‌های آن نبوده و در واقع به عنوان دعا قبل از قرائت قرآن خوانده می‌شده یا اینکه نقش مقدمه کتاب را دارد. آن‌ها همچنین این سوره را با برخی از بخش‌های کتاب مقدس مرتبط دانسته‌اند.[۱]
دیدگاه تاریخی-انتقادی
به‌طور کلی در قرآنِ فعلی سوره‌ها تقریباً بر اساس اندازه‌شان مرتب شده‌اند و ابتدا سوره‌های بلندتر و سپس سوره‌های کوتاه‌تر قرار دارند اما سوره فاتحه (به معنای گشاینده)، با وجود کوتاه بودن، نخستین سوره در ترتیب فعلی است؛ لذا محققانی مثل جبرئیل سعید رینولدز عقیده دارند که سوره فعلی حمد در واقع یکی از سوره‌های قرآن نبوده است؛ بلکه کارکردش آن بوده که قبل از قرائت قرآن، به عنوان دعا خوانده شود.[۲]
سوره فاتحه با برخی از بخش‌های عهدین مقایسه و مرتبط دانسته شده است. کوپرز می‌گوید سوره فاتحه که نقش مقدمه قرآن را دارد، مانند مزمور اول در مزامیر است؛ کوپرز به خصوص آیه هفتم سوره فاتحه را به ۱:۶ در مزامیر شبیه می‌یابد. ۱:۶ در مزامیر چنین است:[۳]
زیرا خداوند نگهبان راه درستکاران است اما راه گناهکاران نابود خواهد شد.
همچنین به گفته تئودور نلدکه، آیه ششم سوره فاتحه، با ۲۷:۱۱ در مزامیر مرتبط است:[۴]
خداوندا راه خود را به من نشان بده و به خاطر دشمنانم، مرا به راه راست هدایت کن.
علاوه بر موارد فوق، سوره فاتحه با دعایی در انجیل‌های لوقا (۱۱:۲–۴) و متی (۶:۹–۱۳) نیز مقایسه شده است. این دعا از این دو انجیل به نام «پدر ما» شهرت دارد:[۵]
... ای پدر ما که در آسمانی، نام تو مبارک باد. ملکوت تو بیاید. اراده تو چنان‌که در آسمان برقرار است، در زمین برپا شود. نان روزانه ما را امروز به ما عطا کن. قرض‌های (گناهان) ما را ببخش، آنطور که ما قرضداران خود را می‌بخشیم. ما را آزمایش ننما، بلکه از شریر نجاتمان بده.
دیدگاه مسلمانان
جایگاه سوره از دیدگاه فقها و مفسرین قرآن
از دیدگاه فقها و مفسرین قرآن حمد والاترین و شریف‌ترین سوره قرآن دانسته شده است.[۶]
