سلمان فارسی

سلمانِ فارسی
متولد	۵۶۸ میلادی امپراتوری ساسانی
وفات	۶۵۳ میلادی (۳۲ هجری) مدائن؛ مدفن: سلمان پاک
محل زندگی	اصفهان، رامهرمز، مدینه، مدائن
نژاد	ایرانی
شناخته‌شده برای	پیشنهاد حفر خندق در جنگ احزاب
کارهای برجسته	نخستین امیر تیسفون پس از فتح آن
عنوان	مُحمّدی
دین	اسلام

سلمان فارسی از اصحاب محمد و ایرانی‌تبار بود. او که یکی از یاران خاص علی بن ابی‌طالب و اولین مسلمان ایرانی به‌شمار می‌آید؛ نامش قبل از اسلام روزبه بود. پس از مسلمان شدنش، پیامبر اسلام او را سلمان نامید و کنیه‌اش ابوعبدالله شد. در تاريخ و محل تولد سلمان اختلافاتی وجود دارد. منابع اسلامی سال تولد او را بین سال‌های ۵۳۱ تا ۵۷۰ ميلادى نوشته‌اند. مشهور و معتبرترین نقل درباره زادگاهش منطقه جی در اصفهان می‌باشد. سلمان پس از اسلام آوردن از نزديک‌ترين یاران محمد بود که در جنگ‌های صدر اسلام همراه با پیامبر شرکت می‌کرد. از مهم‌ترین وقایع زندگی او پیشنهاد کندن خندق اطراف مدینه در جنگ احزاب (خندق) بوده است. او در زمان عمر بن خطاب، خلیفه دوم فرماندار مدائن (تیسفون) شد و در زمان خلافت عثمان در همانجا درگذشت.

نام و نسب

درباره نام اصلی او چهار نام مابه، ماهويه، روزبه و فيروزان در کتاب‌های مختلف ثبت شده است. پدرش از دهقانان و بزرگ زادگان ايرانى بود که با نام‌های بوذخشان یا بدخشان از او یاد کرده‌اند. برخی از منابع سلسه نسب سلمان را به شخصيت‌هاى ايران باستان رسانده‌اند. در میان مسلمانان خصوصا شیعیان به سلمان محمدی شهرت یافته است.

سرگذشت

زادگاه و دوران زندگی پیش از اسلام

در تاريخ و محل تولد سلمان اختلافاتی وجود دارد. منابع اسلامی سال تولد او را بین سال‌های ۵۳۱ تا ۵۷۰ ميلادى نوشته‌اند. ابن‌هشام، ابن‌سعد، احمد بن حنبل و ابونعیم اصفهانی محل تولد او را جیِ اصفهان گفته‌اند. شهرهای رامهرمز، كورسابور یا شهرشاپور در استان فارس و شیراز از مناطق گزارش شده منابع درباره محل تولد سلمان است. سلمان در ابتدای زندگی به خاطر شرایط محیط زندگیش به آیین زرتشت گرایش داشت. چون در دوران جوانی به مسیحیت متمایل شد، مدتی را در زندان خانه پدری گذراند. سپس برای آشنایی بیشتر با مسیحیت به شام سفر کرد. در آنجا در مصاحبت با یکی از اسقفان مسیحی و شنیدن اوصاف و نشانه‌های پیامبر اسلام، در جستجوی او برآمد. بر اساس روایتی در منابع شیعی به نقل از جعفر صادق، امام ششم شیعیان دوازده‌امامی، سلمان، با یکی از اوصیای عیسی به نام ابی ملاقات داشت و نزد او تحصیل کرد و توسط همو به اعلام نبوت محمد آگاه شد. سلمان برای دیدار با محمد راهی سرزمین حجاز شد. اما با پیشامد کردن حوادثی، برای بردگی، به مردی یهودی از اهالی مدینه فروخته و در نخلستانی به کار مشغول شد. سرانجام در این شهر با پیامبر اسلام ملاقات کرد و با دیدن نشانه‌های نبوت به پیامبری او ایمان آورد و مسلمان شد. ابونعیم اصفهانی مکان این دیدار را شهر مکه گزارش کرده است.

دوران زندگی پس از اسلام

بنابه گزارش‌های اکثر منابع، سلمان در سال اول هجرت و پیش از غزوه بدر مسلمان شده اما در دو غزوه بدر و احد به دلیل بردگی حضور نداشته است. طبق نقل طبری، احمد بن حنبل و خطیب بغدادی زمان اسلام آوردن و آزادی سلمان کمی قبل از جنگ خندق و بعد از غزوه احد بوده است. او در جنگ احزاب به پیامبر پیشنهاد می‌دهد که به روش ایرانیان خندقی به دور مدینه کنده شود تا به این وسیله از هجوم مشرکان به شهر جلوگیری کنند. با پذیرش این پیشنهاد و حفر خندق، مشرکان در این جنگ شکست می‌خورند. از دیگر اتفاقات مهم زندگی او اینکه پیامبر میان او و ابودرداء پیمان اخوت بسته‌است ولی بنابه گزارش ابن‌سعد، این عقد اخوت بین او و حذیفه بن یمان بوده است.

بعد از درگذشت پیامبر اسلام در کنار سه صحابی دیگر (ابوذر، مقداد و عمار بن یاسر) از حامیان علی بن ابی‌طالب گردید و به همین جهت نخستین نفر از ارکان اربعه در نزد شیعه است. او از معدود کسانی است که در مراسم مخفیانه دفن فاطمه زهرا دختر پیامبر اسلام حضور داشته است. از او روایاتی در فضائل علی، لزوم دوست داشتن او و سبقت علی در اسلام آوردن نقل شده است. همچنین در کتاب سلیم بن قیس هلالی موارد متعددی از دفاع‌ همه جانبه سلمان از تشیع گزارش شده است.

با این حال، سلمان پس از فتح ایران توسط مسلمانان در زمان خلیفه دوم فرماندار مدائن شد و در دوران خلافت عثمان نیز در مدائن از دنیا رفت. سال وفات او را سال ۳۳ هجری نقل کرده‌اند. به گزارش خطیب بغدادی و ابن‌عساکر درگذشت سلمان در زمان خلافت علی و به سال ۳۶ هجری بوده است. سن او را بنابه دقیق‌ترین منابع، بین ۸۳ تا ۱۳۳ سال گفته‌اند. مدفن او در مدائن (در عراق کنونی) و در نزدیکی ایوان کسری، کمی بعد از روستای حذیفه (حدیثه) قرار دارد و از زیارتگاه‌های شیعیان است.

پانویس

منابع

• اختری، عباسعلی (۱۳۹۰). «ابی». دایره‌المعارف جامع اسلامی. تهران: آرایه.

• عمادی حائری، سید محمد (۱۳۹۶). «سلمان فارسی». دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.