روض‌الجنان و روح‌الجنان
تفسیر ابوالفتوح رازی با نام معروف روض الجنان و روح الجنان که به عنوان کهن‌ترین و مشروح‌ترین تفسیر شیعی به زبان فارسی شهرت دارد؛ توسط ابوالفتوح رازی از متکلمان امامیه در قرن ششم هجری نوشته شده است. نام این تفسیر در متن کتاب ذکر نشده، اما بر اساس نسخه‌های خطی و منابع هم‌عصر مؤلف، از جمله فهرست منتجب‌الدین رازی، به نام روض الجنان و روح الجنان شناخته می‌شود. در برخی منابع دیگر، نام روح الجنان و روح الجنان برای این کتاب ثبت شده؛ ولی این تفسیر در ایران بیشتر با عنوان تفسیر ابوالفتوح رازی مشهور است. براساس گزارش منابع، تألیف این کتاب بین سال‌های ۵۱۰ تا ۵۳۳ ه.ق و با توجه به سال درگذشت مولف (۵۵۴ ه.ق) در میانسالی او بوده است. روش رازی در تفسیرش عمدتاً کلامی و روایی است، اما به جنبه‌های ادبی واژه‌های قرآنی نیز توجه دارد. او پس از ذکر مقدمه‌ای کوتاه درباره معانی و اقسام قرآن، آیات را به ترتیب از سوره فاتحه تا ناس آورده و به فارسی ترجمه کرده است. سپس به تفسیر و شرح لغوی، صرفی، نحوی، فقهی و کلامی آیات پرداخته و از منابع پیشین استفاده کرده است. این تفسیر نزدیک به دویست سال تفسیرنویسی فارسی و پانصد سال تفسیرنویسی عربی را پشت سر دارد و طبیعی است که نویسنده از منابع تفسیری پیش از خود در نگارش آن بهره برده باشد. با این حال، نشانه‌ای از استفاده او از تفاسیر فارسی پیش از خود وجود ندارد. او از تفاسیر عربی و فارسی زمان خود نامی نبرده، اما از زمخشری و اشعار او یاد کرده است. تفسیر ابوالفتوح رازی بر تفاسیر بعد از خود تأثیر گذاشته و از زمان حیات مؤلف مورد توجه بوده است. قاضی نورالله شوشتری معتقد است که فخر رازی اساس کتابش (تفسیر کبیر) را از این تفسیر برگرفته؛ اما تشکیکات خویش را به آن افزوده است. تاکنون ۵۳ نسخه ناقص و کامل از این تفسیر شناسایی شده است. این تفسیر در بیست جلد نوشته شده و چندین بار به چاپ رسیده است. آخرین چاپ آن در بیست جلد با تصحیح و مقابله با ۳۸ نسخه کهن و ذکر نسخه بدل‌ها منتشر گردیده است.[۱]
پانویس
ارجاعات
منابع
- یاحقی، محمدجعفر (۱۳۹۶). «تفسیر ابوالفتوح رازی». دانشنامه جهان اسلام. تهران: بنیاد دایرة المعارف اسلامی.