آیه ۳ سوره مائده

آیه ۳ سوره مائده

مشخصات قرآنی
نام سوره	مائده
تعداد آیات سوره	۱۲۰
شماره آیه	۳
شماره جزء	۶
شماره حزب	۲۲
اطلاعات دیگر
{{{page}}} آیه قبل	آیه بعد {{{page}}}

آیه ۳ سوره مائده سومین آیه از پنجمین سوره قرآن است و از آیات مکی آن به‌شمار می‌آید. قرآن در آیه نخست سوره، به حلال بودن گوشت چهارپایان اشاره کرده که از آنها مواردی را استثنا شمرده بود. در این آیه این موارد استثنا آمده است که شامل یازده حکم تحریم می‌شود. در میانه آیه نیز بخشی قرار دارد که به آیه اکمال معروف است و براساس بسیاری از روایات اسلامی، شأن نزول آن مربوط به ماجرای غدیر خم و تعیین جانشینی پیامبر اسلام بوده است.

متن

متن آیه را فخر رازی، از مفسران سنی مذهب و محمدحسین طباطبایی، مفسر شیعه، چنین گزارش کرده‌اند:

 حُرِّمَتْ عَلَيْكُمُ الْمَيْتَةُ وَالدَّمُ وَلَحْمُ الْخِنْزِيرِ وَمَا أُهِلَّ لِغَيْرِ اللَّهِ بِهِ وَالْمُنْخَنِقَةُ وَالْمَوْقُوذَةُ وَالْمُتَرَدِّيَةُ وَالنَّطِيحَةُ وَمَا أَكَلَ السَّبُعُ إِلَّا مَا ذَكَّيْتُمْ وَمَا ذُبِحَ عَلَى النُّصُبِ وَأَنْ تَسْتَقْسِمُوا بِالْأَزْلَامِ ۚ ذَٰلِكُمْ فِسْقٌ ۗ الْيَوْمَ يَئِسَ الَّذِينَ كَفَرُوا مِنْ دِينِكُمْ فَلَا تَخْشَوْهُمْ وَاخْشَوْنِ ۚ الْيَوْمَ أَكْمَلْتُ لَكُمْ دِينَكُمْ وَأَتْمَمْتُ عَلَيْكُمْ نِعْمَتِي وَرَضِيتُ لَكُمُ الْإِسْلَامَ دِينًا ۚ فَمَنِ اضْطُرَّ فِي مَخْمَصَةٍ غَيْرَ مُتَجَانِفٍ لِإِثْمٍ ۙ فَإِنَّ اللَّهَ غَفُورٌ رَحِيمٌ  

ترجمه

محمدگل گمشادزهی، مترجم سنی حنفی مذهب در ترجمه آیه آورده است:

«آنچه که درنده از آن خورده باشد، مگر اینکه آنها را (زنده یافته و) سر بریده باشید، و حیواناتی که برای غیر خدا بر سنگ یا چیز دیگری که برای عبادت (غیر خدا) نصب می‌شود ذبح گردد و حرام است که به وسیله تیرهای قرعه به پیشگویی بپردازید این امر موجب فسق و بیرون رفتن از دایره‌ی اطاعت خداست امروز کافران از دین شما ناامید گشته‌اند، پس از آنان نترسید و از من بترسید امروز برایتان کامل، و نعمت خود را بر شما تکمیل نمودم، و اسلام را به عنوان آیین برایتان پسندیدم اما کسی‌که در حال گرسنگی ناچار شود و تمایلی به انجام گناه نداشته باشد (اگر از منهیات مذکور بخورد) همانا خداوند بخشنده و مهربان است»

بهاءالدین خرمشاهی، مترجم شیعه امامی مذهب در ترجمه این آیه آورده است:

«مردار و خون و گوشت خوک و آنچه نامی جز خدا به هنگام ذبحش برده باشند، و [حیوان حلال گوشت‌] خفه شده، و به ضرب [چوب و سنگ‌] مرده، و از بلندی افتاده، و شاخ خورده و آنچه درندگان از آن خورده باشند، مگر آنچه [به موقع به ذبح شرعی‌] حلال کنید و همچنین آنچه برای بتان ذبح شده است و نیز تعیین قسمت به کمک ازلام همه بر شما حرام شده است و [پرداختن به هریک از] اینها نافرمانی است، امروز کافران از دین شما [و بازگشت شما از آن‌] نومید شده‌اند، لذا از آنان نترسید و از من بترسید، امروز دین شما را به کمال رساندم و نعمتم را بر شما تمام کردم و دین اسلام را بر شما پسندیدم، و هرکس در مخمصه‌ای ناچار شود و مایل به گناه نباشد [و از آنچه نهی شده بخورد] بداند که خداوند آمرزگار مهربان است‌»

محتوا

مکارم شیرازی از مفسران شیعه گزارش می‌کند که حکم تحریم خوردن مردار (المیتة)، خون (الدم)، گوشت خوک (لحم الخنزیر)، گوشت حیواناتی که بنابه اصول جاهلیت و به غیر نام خدا ذبح شده‌اند (ما اهل لغیر الله به)، حیواناتی که خفه شده‌اند (المنخنقة)، حیواناتی که بر اثر ضرب یا شکنجه مرده‌اند (الموقوذة)، حیواناتی که از بلندی پرت شده‌اند (المتردیة)، حیواناتی که بر اثر ضرب شاخ مرده‌اند (النطیحة)، حیواناتی که به وسیله حیوانات درنده کشته شده‌اند (ما اکل السبع)، قربانیهایی که برای بتها بوده‌اند (النصب) و خوردن گوشت حیواناتی که به وسیله قرعه‌کشی و بخت آزمایی مشخص می‌شوند (الازلام)؛ حکم یازده‌گانه‌ای از احکام دین اسلام است که در بخش ابتدایی آیه آمده است. به گزارش مکارم، بیان این حکم تحریم‌ها نشان دادن راهی معتدل در استفاده از گوشت چهارپایان است که اسلام در این شیوه اعتدال، از خوردن چیزهایی که در اعراب جاهلی مرسوم بوده؛ نهی کرده و ممنوع بودن خوردن هرگونه گوشت به‌مانند هندوها را رد کرده است. اسلام برای استفاده از گوشت حیوانات شرایطی را معین نموده است؛ از جمله: حلال بودن گوشت حیوانات علف‌خوار، خورردن گوشت برای انسان زیان جسمی و روحی نداشته باشد، ذبح حیوانات به نام خدا باشد و … سپس بخش میانی آیه که مربوط به ماجرای غدیر خم و تعیین جانشینی پیامبر اسلام و به آیه اکمال معروف است؛ قرار دارد. در این بخش آیه، واژه «الیوم» دو بار استعمال شده است که طبق متن آیه، دارای چهار ویژگی می‌باشد: یأس کافران از دین، کامل شدن دین، اتمام نعمت خداوند و رضایت او از دین اسلام. به گفته مکارم، این روز براساس تمام منابع شیعه و روایات متعددی از منابع و مفسران اهل سنت، روز غدیر خم است که در آن روز محمد، علی را به جانشینی خویش معین کرد. آیه ۵۵ سوره نور با این آیه، از نظر محتوایی به هم شبیه هستند و آن را تکمیل و تفسیر می‌کند. در پایان آیه بار دیگر به مسئله گوشت‌های حرام اشاره می‌شود و حکم اضطرار را بیان می‌کند: «اجازه داشتن و حلال بودن خوردن موارد و گوشت‌های حرام، به هنگام ناچاری و بدون تمایل داشتن به گناه.» در عبارت پایانی آیه نیز، به دو اسم از اسماء الحسنی اشاره شده است: «الغفور» به معنای بسیار آمرزنده و «الرحیم» به معنی مهربان که از صفات الله به‌شمار می‌آیند.

شأن نزول و ترتیب

به گزارش فرهنگ‌نامه علوم قرآن، سوره مائده، پنجمین سوره قرآن است. این سوره را یکصد و دوازدهمین در ترتیب نزول، دانسته‌اند. تمام آیات این سوره را مدنی گزارش کرده‌اند و تنها آیه ۳ این سوره را مکی دانسته‌اند که در جریان حجةالوداع نازل شده است.

پانویس

منابع

• خرمشاهی، بهاءالدین (۱۳۹۳). ترجمه قرآن کریم استاد خرمشاهی (به فارسی-عربی). قم: موسسه تبیان.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۸۸). فرهنگ‌نامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
• دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۸۸). فرهنگ‌نامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
• رازی، محمد بن عمر (۱۴۲۰). مفاتیح الغیب، تفسیر کبیر. سوم (به عربی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.نگهداری یادکرد:زبان ناشناخته (رده)
• گمشادزهی، محمدگل (۱۳۹۴). ترجمه معانی قرآن کریم. به کوشش کتابخانه عقیده. مجموعه موحدین.
• طباطبایی، محمدحسین (۱۳۹۵). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمهٔ سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
• مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب اسلامیه.