آیه ۲۸۲ سوره بقره
| مشخصات قرآنی | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| نام سوره | بقره | ||||
| تعداد آیات سوره | ۲۸۶ | ||||
| شماره آیه | ۲۸۲ | ||||
| شماره جزء | ۳ | ||||
| شماره حزب | ۱۰ | ||||
| اطلاعات دیگر | |||||
|
|
||||
آیه ۲۸۲ سوره بقره، دویست و هشتاد و دومین آیه از دومین سوره قرآن است. این آیه را مدنی دانسته‌اند. آیه حاضر، طولانی‌ترین آیه قرآن است که در موضوع داد و ستدهای مالی است. در این آیه ۱۸ فرمان و توصیه صادر شده است که به موضوع بدهی‌های مدت‌دار و معاملات و شهادت است.
متن
متن آیه را فخر رازی، از مفسران سنی مذهب و محمدحسین طباطبایی، مفسر شیعه، چنین گزارش کرده‌اند:[۱][۲]
يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا إِذَا تَدَايَنْتُمْ بِدَيْنٍ إِلَىٰ أَجَلٍ مُسَمًّى فَاكْتُبُوهُ ۚ وَلْيَكْتُبْ بَيْنَكُمْ كَاتِبٌ بِالْعَدْلِ ۚ وَلَا يَأْبَ كَاتِبٌ أَنْ يَكْتُبَ كَمَا عَلَّمَهُ اللَّهُ ۚ فَلْيَكْتُبْ وَلْيُمْلِلِ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ وَلْيَتَّقِ اللَّهَ رَبَّهُ وَلَا يَبْخَسْ مِنْهُ شَيْئًا ۚ فَإِنْ كَانَ الَّذِي عَلَيْهِ الْحَقُّ سَفِيهًا أَوْ ضَعِيفًا أَوْ لَا يَسْتَطِيعُ أَنْ يُمِلَّ هُوَ فَلْيُمْلِلْ وَلِيُّهُ بِالْعَدْلِ ۚ وَاسْتَشْهِدُوا شَهِيدَيْنِ مِنْ رِجَالِكُمْ ۖ فَإِنْ لَمْ يَكُونَا رَجُلَيْنِ فَرَجُلٌ وَامْرَأَتَانِ مِمَّنْ تَرْضَوْنَ مِنَ الشُّهَدَاءِ أَنْ تَضِلَّ إِحْدَاهُمَا فَتُذَكِّرَ إِحْدَاهُمَا الْأُخْرَىٰ ۚ وَلَا يَأْبَ الشُّهَدَاءُ إِذَا مَا دُعُوا ۚ وَلَا تَسْأَمُوا أَنْ تَكْتُبُوهُ صَغِيرًا أَوْ كَبِيرًا إِلَىٰ أَجَلِهِ ۚ ذَٰلِكُمْ أَقْسَطُ عِنْدَ اللَّهِ وَأَقْوَمُ لِلشَّهَادَةِ وَأَدْنَىٰ أَلَّا تَرْتَابُوا ۖ إِلَّا أَنْ تَكُونَ تِجَارَةً حَاضِرَةً تُدِيرُونَهَا بَيْنَكُمْ فَلَيْسَ عَلَيْكُمْ جُنَاحٌ أَلَّا تَكْتُبُوهَا ۗ وَأَشْهِدُوا إِذَا تَبَايَعْتُمْ ۚ وَلَا يُضَارَّ كَاتِبٌ وَلَا شَهِيدٌ ۚ وَإِنْ تَفْعَلُوا فَإِنَّهُ فُسُوقٌ بِكُمْ ۗ وَاتَّقُوا اللَّهَ ۖ وَيُعَلِّمُكُمُ اللَّهُ ۗ وَاللَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ
ترجمه
محمدگل گمشادزهی، مترجم سنی حنفی مذهب در ترجمه آیه آورده است:[۳]
«ای کسانی‌که ایمان آورده‌اید! اگر به همدیگر تا مدت معینی وامی دادید آن را بنویسید، و باید نویسنده دادگرانه آنرا بنویسد، و هیچ نویسنده‌ای نباید از نوشتن آن، آنگونه که خدا به او آموخته است ابا ورزد، پس باید بنویسد و کسی که حق بر اوست املا کند و از پروردگارش بترسد، و چیزی از آن کم نکند پس اگر کسی که حق بر اوست سفیه و نادان یا ناتوان بود، یا نمی‌توانست املا کند، باید ولی‌اش به دادگری املا کند، و دو گواه از مردانتان گواه بگیرید، و اگر دو مرد نبودند پس یک مرد و دو زن از گواهانی که می‌پسندید، تا اگر یکی از آن دو (زن) فراموش کرد دیگری به او یادآوری کند و هرگاه گواهان برای گواهی دادن خوانده شوند نباید سرباز زنند و از نوشتن وام طبق موعدش خواه کم باشد یا زیاد خسته نشوید این نزد خداوند عادلانه‌تر است، و برای گواهی دادن استوارتر، و برای دین که دچار شک نشوید (به احتیاط) نزدیک‌تر است، مگر اینکه تجارتی نقدی باشد که در میان خود دست به دست می‌کنید، پس در اینصورت بر شما گناهی نیست که آن را ننویسید و چون خرید و فروش کردید باید گواه بگیرید، و نباید نویسنده و شاهد زیان ببینند، و اگر چنین کاری کنید از فرمان خدا سرپیچی کرده‌اید و از خدا بترسید و خداوند به شما می‌آموزد و خداوند به هر چیزی داناست»
بهاءالدین خرمشاهی، مترجم شیعه امامی مذهب در ترجمه این آیه آورده است:[۴]
«ای مؤمنان اگر وامی [یا معامله نسیه‌ای انجام] دادید که سررسید معینی داشت آن را بنویسید، و باید نویسنده‌ای در میان شما دادگرانه آن را بنویسد، و هیچ نویسنده‌ای نباید از نوشتن آن سر باززند، چنانکه [و به شکرانه آنکه] خداوند او را آموزش داده است، باید کسی که وام بر عهده اوست املاء کند و او [نویسنده] بنویسد و از خداوند [جهان]، پروردگارش پروا کند و چیزی از آن فرونگذارد، و اگر کسی که وام بر عهده اوست کم‌خرد یا ناتوان باشد، یا املاء کردن نتواند، باید 'ولی' او عادلانه املاء کند، و دو شاهد از مردان خودتان [مسلمانان] را بر آن گواه بگیرید، و اگر دو مرد نبود، یک مرد و دو زن از گواهانی که می‌پسندید [انتخاب کنید]، که اگر یکی از آنها فراموش کرد، آن دیگری به یادش آورد، و گواهان چون [برای ادای گواهی] خوانده شوند، سر بازنزنند، و ملول نشوید از اینکه آن را چه خرد باشد چه بزرگ، طبق مدتش بنویسید، این کار نزد خداوند درست‌تر و از لحاظ گواهی دادن استوارتر و بی‌شک و شبهه‌تر است، مگر آنکه دادوستد نقدی باشد که بین خود [دستادست] برگذار کنید، که در این صورت گناهی بر شما نیست که آن را ننویسید، و چون دادوستد کنید بر آن گواه بگیرید، و نباید نویسنده و گواه به رنج و زیان افتند، و اگر چنین کاری کنید، نافرمانی کرده‌اید، و از خداوند پروا کنید، و خداوند [بدین گونه] به شما آموزش می‌دهد، و خدا به هر چیز داناست ()و اگر در سفر بودید و نویسنده نیافتید باید گرویی بستانید، و اگر کسی از شما دیگری را امین دانست [و گرویی نگرفت] باید کسی که امین دانسته شده، امانت [دین] او را بازپس دهد و از خداوند [جهان] پروردگارش، پروا کند، و شهادت را کتمان نکنید، و هرکس که آن را کتمان کند، دلش گنهکار است، و خداوند به آنچه می‌کنید داناست»
محتوا
مکارم شیرازی از مفسران شیعه گزارش می‌کند که در این آیه به عنوان طولانی‌ترین آیه قرآن، است، هیجده فرمان در موضوع اقتصاد و داد و ستد مالی صادر شده است که عبارتند از:[۵]
- در دستور اول، گفته شده است که در بدهی‌های مدت‌دار، باید آن را بنویسند. در ضمن این آیه، به جواز وام اشاره شده است.
- بر اساس بخش بعدی آیه، باید این سند از روی عدالت نوشته شود.
- در ادامه تأکید شده است که نباید از نوشتن جز در مواردی که قدرتی بر نوشتن وجود ندارد بازداشت. بر اساس این بخش آیه، کسی که نوشتن آموخته است، باید بنویسد.
- در بخش بعدی آیه، گفته شده است که املای این سند، باید توسط کسی باشد که حق بر ذمه اوست.
- در ادامه، بدهکار به رعایت تقوا توصیه شده و نباید در این سند، چیزی را فروگذار کند.
- در بخش بعدی آیه، گفته شده است که در صورت سفیه یا ضعیف بودن بدهکار، وظیفه این کار بر عهده ولی اوست.
- در ادامه تأکید شده است ولی نیز باید وظایفش را به عدالت انجام دهد.
- در بخشی از آیه تأکید شده است که برای این سند باید دو شاهد گرفته شود.
- در ادامه شرایط دو شاهد عنوان شده که باید دو مرد باشند.
- در ادامه گفته شده است که اگر دو مرد حاضر نبودند، می‌تواند یک مرد و دو زن را به عنوان شاهد قبول کرد.
- شرط دیگری که در ادامه مورد اشاره قرار گرفته است، مورد رضایت قرار گرفتن شاهدان برای دو طرف این سند است.
- در ادامه، به مسئله شهادت دو زن اشاره شده است. بر اساس این بخش از آیه، دو زن باید با همدیگر شهادت خود را ادا کنند تا در صورتی که یکی از طرفین، اشتباهی کرد، دیگر آن را یادآوری کند.
- یکی از احکام دیگری که در این آیه مورد اشاره قرار گرفته است، قبول ادای شهادت توسط شهود است.
- در ادامه تأکید شده است که هرگز از نوشتن بدهی‌های به خاطر کمی مبلغ یا تعداد بالای آنها، خسته نشده و سند آن را بنویسند. در ادامه گفته شده است که این کار به عدالت نزدیک است و از شک و تردید جلوگیری می‌کند.
- در ادامه، یک مورد از این حکم استثناء شده است و آن داد و ستد نقدی است. بر اساس این بخش از آیه، اشکالی نیست که در داد و ستدهای نقدی، سندی تهیه نشود.
- با وجود آنکه نوشتن سند برای معاملات نقدی لازم دانسته نشده، اما گرفتن شاهد مورد توصیه بخشی از این آیه است.
- در بخش پایانی این آیه گفته شده است که هیچگاه نباید کاتب و شاهدان این معاملات، مورد ضرر و آزار قرار بگیرند. این کار به عنوان فسق بیان شده است.
- در پایان آیه دعوت به تقوا صورت گرفته است و گفته شده است که الله آنچه لازم است آموزش داده است.
شأن نزول و ترتیب
به گزارش فرهنگ‌نامه علوم قرآن، سوره بقره، دومین سوره قرآن است که به خاطر دربرداشتن داستان گاو بنی‌اسرائیل، به نام بقره شناخته می‌شود. این سوره با ۲۸۵ یا ۲۸۷ آیه، بزرگ‌ترین سوره قرآن است. این سوره اولین سوره‌ایست که با حروف مقطعه شروع می‌شود. بیشترین احکام فقهی قرآن نیز در این سوره قرار دارد. این سوره هشتاد و هفتمین و به نقلی هشتاد و ششمین سوره نازل شده بر پیامبر اسلام است که پس از سوره مطففین و پیش از سوره انفال نازل شده است. در ترتیب مصحف اما بعد از سوره حمد و قبل از سوره آل‌عمران قرار گرفته است. تمام آیات این سوره در مدینه نازل شده‌اند، بجز آیه ۲۸۱ سوره که در ماجرای حجةالوداع نازل شده است. وجود ۲۶ ناسخ یا منسوخ در این سوره گزارش شده است.[۶]
پانویس
ارجاعات
- ↑ رازی، تفسیر کبیر، ۷: ۸۹.
- ↑ طباطبایی، تفسیر المیزان، ۲: ۶۶۵.
- ↑ گمشادزهی، ترجمه معانی قرآن کریم، ۴۸.
- ↑ خرمشاهی، ترجمه خرمشاهی، ۴۸.
- ↑ مکارم شیرازی، تفسیر نمونه، ۲: ۳۸۲–۳۸۹.
- ↑ دفتر تبلیغات اسلامی، «سوره بقره»، فرهنگ‌نامه علوم قرآن، ۲۷۹۹.
منابع
- خرمشاهی، بهاءالدین (۱۳۹۳). ترجمه قرآن کریم استاد خرمشاهی (به فارسی-عربی). قم: موسسه تبیان.
- دفتر تبلیغات اسلامی (۱۳۸۸). فرهنگ‌نامه علوم قرآن. تهران: دفتر تبلیغات اسلامی.
- رازی، محمد بن عمر (۱۴۲۰). مفاتیح الغیب، تفسیر کبیر. سوم (به عربی). بیروت: دار إحیاء التراث العربی.
- گمشادزهی، محمدگل (۱۳۹۴). ترجمه معانی قرآن کریم. به کوشش کتابخانه عقیده. مجموعه موحدین.
- طباطبایی، محمدحسین (۱۳۹۵). ترجمه تفسیر المیزان. ترجمهٔ سید محمدباقر موسوی همدانی. قم: دفتر انتشارات اسلامی.
- مکارم شیرازی، ناصر (۱۳۷۴). تفسیر نمونه. تهران: دارالکتب اسلامیه.
